Περί ευθύνης των νέων

American University of Beirut students attending a concert in AUB’s Green Field, 1980. From Maroun Baghdadi’s ‘Whispers’

Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο της Βηρηττού: φοιτητές παρακολουθούν συναυλία στο Greenfield, 1980.  Maroun Baghdadi, “Wispers”

Το παρακάτω απόσπασμα είναι ένα ανολοκλήρωτο δοκίμιο, μέρος του οποίου επηρεάστηκε από το κείμενο του Νόαμ Τσόμσκι “Η ευθύνη των Διανοούμενων” (The Responsibility of Intellectuals, 1967) και από το κείμενο του Ντουάιτ Μακντόναλντ “Η ευθύνη των λαών και άλλα δοκίμια στην Πολιτική Κριτική” (Responsibility of Peoples, and Other Essays in Political Criticism, 1957), καθώς και από το έργο αρκετών δημοσιογράφων, διανοούμενων, ακτιβιστών και ιστορικών όπως οι: Howard Zinn, Edward Said, Hannah Arendt και Murray Bookchin. Είναι περιττό να πω ότι η έμφαση στον Λίβανο είναι μια πρακτική επιλογή περισσότερο παρά ηθική. Το δοκίμιο αυτό απευθύνεται σε όλους ανεξαρτήτως εθνικότητας και/ή τόπο μόνιμης κατοικίας. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο AUB’s Outlook  σε μια ελαφρώς παρηλλαγμένη μορφή, έντυπη καθώς και διαδικτυακή, στις 28 Οκτωβρίου 2014.

Έτος 1980. Ο μουσικός Haitham Haddad είναι φοιτητής της αρχιτεκτονικής σχολής στο Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο της Βηρυττού (AUB), όταν η Nadia Tueni [en], Λιβανέζα γνωστή ποιήτρια, τον πλησιάζει. Είχε διασχίσει τη χώρα μας, ρημαγμένη από τον πόλεμο, μαζί με τον κινηματογραφικό σκηνοθέτη Maroun Baghdadi [en], όταν, στο τέλος του ταξιδιού της, σταμάτησε στο AUB. Η ανταλλαγή, που προβάλλεται στο παρακάτω βίντεο, είναι σουρεαλιστική.

 

Η σκηνή είναι παρμένη από τους «Ψίθυρους» (“Whispers”), ένα από τα πιο – βασανιστικά – όμορφα ντοκιμαντέρ του Baghdadi. Μέσα από την ταινία, η αδιάλλακτη αισιοδοξία της Nadia Tueni έρχεται σε άμεση αντίθεση με τον κυνισμό της καταστροφής που υπάρχει γύρω της. Οι ερημωμένοι δρόμοι στους οποίους περπάτησε είναι οι ίδιοι στους οποίους περπατάμε σήμερα: ίσως να σημαίνει ότι η αισιοδοξία κέρδισε μια μικρή, αλλά σημαντική νίκη.

 «Οι ψίθυροι» (“Whispers”) μας προσφέρουν μια γρήγορη ματιά στο παρελθόν, αν και ανησυχητική, με την Tueni να αφηγείται αυτό το ταξίδι μιας ζωής που διαλύεται μες στα χαλάσματα του θανάτου. Οι Ψίθυροι όμως δεν είναι μόνο μια ματιά στο παρελθόν. Τα φαντάσματα που κυνηγά, είναι ακόμα εδώ, αν και με ένα πιο διακριτικό τρόπο.

Σήμερα ζούμε υπό το καθεστώς ενός πρωτοφανούς κυνισμού, όπου καμία μεμονωμένη πράξη δεν θεωρείται ότι μπορεί να οδηγήσει σε μια γνήσια αλλαγή. Την ίδια στιγμή, εμείς στο Λίβανο ζούμε σε μια χώρα γεμάτη ταλέντο και εξαιρετική προσαρμοστικότητα. Συνεπώς, η πρόκληση είναι να σπάσει κανείς το φανταστικό φράγμα που διαχωρίζει την φαντασία από την ψυχρή πραγματικότητα της καθημερινής ζωής. Αυτό δεν είναι μόνο εφικτό, αλλά και ηθική επιταγή.

Haitham Haddad being interviewed in Maroun Baghdadi’s ‘Whispers’

Ο Haitham Haddad δίνοντας συνέντευξη στον  Maroun Baghdadi στο ‘Whispers’

 

Και σε αυτό το σημείο βρίσκεται μια βαθιά επικρατούσα πεποίθηση: ότι όπως οι φοιτητές βρίσκονται στο προσκήνιο της αλλαγής σχεδόν σε κάθε κοινωνία περισσότερο από έναν αιώνα- από την Χιλή στη Νότια Αφρική, από το Χονγκ Κονγκ στο Βιετνάμ, από την Αίγυπτο στην Παλαιστίνη, από τη Γαλλία στις ΗΠΑ- το ίδιο και εμείς, οι φοιτητές του Λιβάνου, πρέπει να παίξουμε κυρίαρχο ρόλο στη λειτουργία της χώρας. Για του λόγου το αληθές, έχουμε τον πιο σημαντικό ρόλο.

Οι φοιτητές διαμόρφωσαν την ιστορία, όταν η ιστορία φαινόταν να βρίσκεται στην πιο αλύγιστη μορφή της. Το ίδιο ισχύει και για το Λίβανο. Η ανταλλαγή μεταξύ του Haitham Haddad και της Nadia Tueni αποκάλυψε έναν φοιτητή που τόλμησε να ελπίσει και να πιστέψει ότι οι νέοι άνθρωποι μπορούν να ενώσουν και να αλλάξουν τον κόσμο γύρω τους. Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά, έχουμε προδώσει αυτή την πεποίθηση;

Η κυβέρνησή μας είναι από τη φύση της ανίκανη για ραγδαίες αλλαγές. Το μοναδικό πράγμα που το Κοινοβούλιο κατάφερε να πετύχει ήταν να επεκτείνει τη θητεία του παράνομα. Έπρεπε να βγούμε στους δρόμους κατά χιλιάδες για να απαιτήσουμε ξανά και ξανά να προστατεύονται οι γυναίκες αυτής της χώρας από την αγριότητα της ενδοοικογενειακής βίας. Όταν οι βουλευτές συμφώνησαν τελικά, ο νόμος που ψηφίστηκε κατέληξε να είναι μια πολύ πιο “χλιαρή” εκδοχή αυτού που είχαμε απαιτήσει τόσο σθεναρά και επανειλημμένα. (Ο βιασμός είναι ακόμα νόμιμος, σε περίπτωση που το ξεχάσαμε. Μπορούμε να ευχαριστήσουμε τους θρησκευτικούς «αρχηγούς» για αυτό).

Γιατί περιμένουμε από αυτούς να ενδιαφέρονται για τις αδικίες που άπειρες Λιβανέζες αναγκάζονται να «υποστούν»; Αρχικά, περισσότεροι από τους μισούς βουλευτές καταψήφισαν τον νόμο για την ενδοοικογενειακή βία. Ο Υπουργός Εξωτερικών μας μπερδεύεται κι αντί να αντιπροσωπεύσει τον Λίβανο στα Ηνωμένα Έθνη, αντιπροσωπεύει το πέος του και ο ίδιος άνδρας που πρότεινε την παράνομη παράταση της θητείας του Κοινοβουλίου φαίνεται να είναι αρκετά απασχολημένος με το να ρίχνει μπουνιές σε γυναίκες στο σβέρκο, αντί να ακούσει τι έχουμε να του πούμε.

Mothers and loved ones of victims of domestic violence at an anti-domestic violence protest organize by KAFA last summer. Photo by Cynthia Ghoussoub

Μητέρες και αγαπημένα πρόσωπα θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας σε συλλαλητήριο κατά της βίας, οργανωμένο από την KAFA το περασμένο καλοκαίρι. Φωτογραφία: Cynthia Ghoussoub

Και αυτό είναι μόνο ένα ζήτημα από τα πολλά που μπορούμε να απαριθμήσουμε. Το να συνειδητοποιήσουμε την επιτακτικότητά τους είναι απαραίτητο, προκειμένου να σταματήσουμε να νιώθουμε ανίκανοι, κάτι στο οποίο εμμένουμε, και να υπερνικήσουμε τα εμπόδια που υπάρχουν, ώστε να αποφύγουμε την αυτοκαταστροφή. Το 1991, καθώς οι γονείς μας γιόρταζαν μόλις το «τέλος» του Εμφύλιου Πολέμου, ο μεγάλος ιστορικός Howard Zinn έγραψε [en]: «Εάν οι ηγέτες της κοινωνίας μας – πολιτικοί, εταιρικά στελέχη και οι ιδιοκτήτες του Τύπου και της τηλεόρασης – μπορούν να κυριαρχήσουν στις ιδέες μας, θα διασφαλίσουν τη δύναμή τους. Δεν θα χρειάζονται στρατιώτες να περιπολούν στους δρόμους. Θα ελέγχουμε εμείς τους εαυτούς μας».

Δεν ισχύει αυτό και για το Λίβανο; Η διεφθαρμένη θρησκευτικο-πολιτική τάξη – αυτή των δικτατόρων και των υιών τους και το ιερατείο που τους απαλλάσσει από οποιαδήποτε ενοχή – που ελέγχει την πολυπλοκότητα της ζωής του Λιβάνου, μας έχουν εξημερώσει. Έχουμε ενσωματώσει το κοινωνικό κατεστημένο τόσο βαθιά και απόλυτα, που απλά χαμηλώνουμε το κεφάλι μας και μένουμε σιωπηλοί χωρίς καν να μας έχει ζητηθεί. Αυτό, επίσης, δεν μας θέτει κι εμάς υπόλογους; Επιτρέψτε μου να παραθέσω [en] ένα απόσπασμα από τον  Edward Said, o οποίος ίσως πιο πολύ από οποιονδήποτε άλλο μπόρεσε να συνοψίσει εύστοχα την τρέχουσα κατάσταση του Λιβάνου, πριν 20 χρόνια περίπου:

 Έχω πια σταματήσει να σημειώνω τις αλλαγές και τις εξελίξεις (στο Λίβανο), καθεμιά από αυτές πιο έντονη και πιο περίπλοκη από τις προηγούμενες, καθεμιά από αυτές να με εκπλήσσει με την ικανότητα του Λιβάνου για κέρδος, συνωμοσία και ταυτόχρονα ατομικούς και μαζικούς φόνους. Κι όμως, οι επονομαζόμενοι παραδοσιακοί ηγέτες και οι μετριοπαθείς απόγονοί τους δεν έχουν αλλάξει ακόμα, καθώς πλαστογραφούν και σχεδόν αμέσως προδίδουν τις συμμαχίες που έχουν μεταξύ τους, όπως και με τους Σύριους, τους Παλαιστίνιους, τους Ιρανούς, τους Αμερικάνους, τους Ισραηλινούς και τους Σαουδάραβες (οι οποίοι φαίνεται να τους χρηματοδοτούν όλους). Δεν υπάρχει κανείς που να θαυμάζω ή να εμπιστεύομαι σε αυτό το τόσο μακρύ και πρόστυχο θέαμα βλακώδους βίας και  απεριόριστης διαφθοράς. Ακόμη και οι αθώοι πολίτες που συνεχίζουν την καθημερινότητά τους με γενναιότητα, με την ικανότητά τους να ξαναχτίσουν και να ξεκινούν από την αρχή τη ζωή τους δεκάδες φορές, με το κουράγιο τους στο στόχαστρο, πρέπει να έχει μυστικά συνωμοτήσει, όπως κάποιος ίσως αντιλαμβάνεται, με τους αρχηγούς που διατηρούν τον πόλεμο ζωντανό. Διαφορετικά πώς θα μπορούσε να έχει συνεχιστεί για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα;

Πώς θα μπορούσε, πραγματικά. Και μπορούμε να γυρίσουμε περισσότερο πίσω στο χρόνο. Ο Χαλίλ Γκιμπράν έγραψε [en] τη δεκαετία του '20 – 90 χρόνια πριν – ότι υπάρχουν δύο Λίβανοι: o Λίβανος που είναι «η αρένα για τους Δυτικούς και τους Ανατολίτες» και ο Λίβανος της καθημερινότητας, της ομορφιάς και του γέλιου. Χρειαζόμαστε έναν αιώνα ακόμα, προτού συνειδητοποιήσουμε ότι ο άλλος Λίβανος, αυτός που σιχαινόμαστε και αηδιάζουμε, πρέπει να εξαλειφθεί για χάρη του Λιβάνου που λατρεύουμε να βλέπουμε να αναπνέει;

Πολύ συχνά εμείς οι κοσμικοί έχουμε κατηγορήσει τον «σεκταρισμό» για τα κακά του Λιβάνου. Αλλά συνηθίζουμε να το περιγράφουμε με απλοϊκούς όρους: ως ένα απλό σύστημα που διαφοροποιείται μεταξύ των σεκτών και που απαραίτητα εφαρμόζει έναν ορισμό, επιβεβλημένο από το καθεστώς, της θρησκευτικής πεποίθησης κάποιου ανεξάρτητα από την προσωπική επιλογή του.

Αλλά ο σεκταρισμός δεν είναι απλά εθνικοί διαχωρισμοί βασισμένοι στη σέκτα κάποιου, την οποία αυτός ή αυτή σπάνια επιλέγει σε πρώτη φάση. Έχει ισχυρές ιστορικές ρίζες που έχουν ανοίξει το δρόμο για το παρόν σύστημα στο Λίβανο τουλάχιστον από τα μέσα του 19ου αιώνα. Υπάρχει στο Σύνταγμά μας και έχει διαμορφώσει τις κοινωνικές μας τάξεις και τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόμαστε στους άλλους. Παραδόξως, έχει ήδη “σπάσει” το σεκταριστικό μας χώρισμα, μολύνοντάς μας όλους με την ανεξέλεγκτη ηθική διαφθορά του. Με άλλα λόγια, ο σεκταρισμός, όπως κι ο θάνατος, είναι περισσότερο «κοσμικός» από όσο είμαστε εμείς.

Ας θυμηθούμε τους αμέτρητους φοιτητές σε όλο τον κόσμο που κατάφεραν να μετατρέψουν την κοινωνία τους για κάτι καλύτερο, για τους φίλους τους και τους αγαπημένους τους, για τους γείτονες και τους ξένους. Ας χρησιμοποιήσουμε το προνομιούχο καθεστώς μας ως Λιβανέζοι φοιτητές για να υποκινήσουμε τον κόσμο γύρω μας να εκφράσει βαθιά ερωτήματα, ώστε μαζί να μπορούμε να εφαρμόσουμε το παλιό μαρξιστικό ρητό: « Οι φιλόσοφοι έχουν μονάχα ερμηνεύσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους, το ζητούμενο είναι να τον αλλάξουμε».

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.