Όταν οι κάτοικοι της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Βοσνίας, Τούζλα, βγήκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν [en] στις 4 Φεβρουαρίου 2014, ελάχιστοι περίμεναν να δουν τις διαδηλώσεις που κατακλύζουν τη χώρα και που βλέπει ολόκληρος ο κόσμος μία εβδομάδα μετά. Ακόμα κι αν οι πρόσφατες αναταραχές στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη μπορούν να θεωρηθούν η «Βοσνιακή Άνοιξη», όπως έχουν χαρακτηριστεί από τα μέσα, δεν είναι αυτό που έχει σημασία προς το παρόν. Οι λόγοι που βρίσκονται πίσω από τις αναταραχές, καθώς και το πού οδεύει η κατάσταση, είναι τα βασικά θέματα, στα οποία πολλοί ντόπιοι ζητούν να εστιάσει η διεθνής κοινότητα και τα μέσα.

«Τα Σταφύλια της Οργής» της Βοσνίας

Οι διαδηλωτές συνέταξαν μία σειρά αιτημάτων, περιορίζοντας τον αγώνα τους στην κοινωνική δικαιοσύνη [ba], το τέλος της διαφθοράς και την ελευθερία του λόγου. Ο κόσμος επίσης ξεκαθάρισε πως οι διαδηλώσεις δεν έχουν ως κίνητρο την αναζήτηση ταυτότητας ή τις δι-εθνικές εντάσεις. Ο Stefano Fait από την Ιταλία σχολίασε:

#Bosnia‘s protests? They are about injustice, privatisations and a non-existent nation, not identity. That's why Western media don't care

— Stefano Fait (@stefanofait) February 12, 2014

Οι διαδηλώσεις στη Βοσνία; Είναι για την έλλειψη δικαιοσύνης, τις ιδιωτικοποιήσεις και το απόν κράτος, όχι για την ταυτότητα. Γι’ αυτό δεν ενδιαφέρονται τα δυτικά μέσα.

Ο Eric Gordy, καθηγητής στο University College of London (UCL), που γράφει επίσης για ένα ομαδικό blog για την πολιτική και εκπαίδευση στα Βαλκάνια, περιέγραψε κάποια στιγμιότυπα από την πρόσφατη κατάσταση που παρατήρησε σε μία επίσκεψή του στη Βοσνία, εξηγώντας τι είναι αυτό που προκαλεί τις τρέχουσες διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης:

Η συζήτηση 1 έγινε με έναν σερβιτόρο σ’ ‘ένα μεγάλο ξενοδοχείο του Σαράγιεβο […] Ένας συνάδελφός μου κι εγώ ακούσαμε πως οι υπάλληλοι του ξενοδοχείου δεν είχαν πληρωθεί για κάποιους μήνες κι έτσι ρωτήσαμε. Ήταν αλήθεια, μας είπε. Οι περισσότεροι υπάλληλοι παρέμειναν στο ξενοδοχείο καθ’ όλες τις αλλαγές ιδιοκτητών και τις χρεοκοπίες και είχαν αντιμετωπίσει συχνά περιόδους με μειωμένο μισθό, καθόλου μισθό ή με αντάλλαγμα στη θέση μισθού. Επομένως, για τι δούλευαν; Ήθελαν να κρατήσουν το ξενοδοχείο «στη ζωή» με την ελπίδα πως μια μέρα θα είχε και πάλι κέρδη και ήθελαν ο εργοδότης τους να συνεχίσει τις εισφορές για τη σύνταξη και την ιατρική περίθαλψη. […]

Η συζήτηση 2 ήταν με μία ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών στην Τούζλα. Οι περισσότεροι από αυτούς εργάζονταν ή έψαχναν δουλειά ως δάσκαλοι. Και κατάφερναν μόνο να βρουν δουλειές μικρής διάρκειας. Γιατί όχι μια μόνιμη δουλειά στα σχολεία; Γιατί οι διαθέσιμες θέσεις εργασίας κατανέμονται μεταξύ των τοπικών πολιτικών κομμάτων, τα οποία τις επανδρώνουν με δικά τους μέλη και με μονοετείς συμβάσεις. Το αποτέλεσμα είναι οι νέοι να μην μπορούν να βρουν μια δουλειά, εκτός από τις υπηρεσίες των πολιτικών κομμάτων, ενώ κανένας νέος δεν μπορεί να κρατήσει μια δουλειά, εκτός κι αν δείχνει συνεχώς την πίστη του στο κόμμα. Πιθανόν μπορείτε να φανταστείτε το όμορφο αποτέλεσμα που έχει κάτι τέτοιο στην ανάπτυξη και τη διδασκαλία αυτόνομης, κριτικής σκέψης στα σχολεία.

Η κυβέρνηση ισχυρίζεται πως δεν μπορεί να καλύψει οικονομικά ακόμα και τις βασικές ανάγκες των πολιτών της. Κάποιοι Βόσνιοι απάντησαν με χιούμορ, κυκλοφορώντας σχόλια και εικόνες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σαν την παρακάτω:

Κάλυψη από τα μέσα

Στα κυρίαρχα εθνικά και τοπικά μέσα, οι διαδηλωτές χαρακτηρίζονται συχνά ως χούλιγκαν. Ένα συνηθισμένο παράδειγμα της χειραγώγησης από τα μέσα είναι το γεγονός πως περιστρέφονται γύρω από την κατοχή όπλων από τους διαδηλωτές. Η σέρβικη εφημερίδα «Kurir», η οποία θεωρείται φερέφωνο της σερβικής κυβέρνησης, δημοσίευσε ένα άρθρο περιγράφοντας τη συνωμοσία της «βίαιης ενοποίησης» [sr] των διαφορετικών από εθνικής άποψης καντονίων της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (BiH). Το άρθρο φωνάζει, με τη χρήση θαυμαστικών, εικόνων βίας και μεροληπτικών λέξεων, πως οι διαδηλωτές συγκεντρώνουν απόθεμα όπλων με τα οποία θα ηγηθούν της «βίαιης ενοποίησης» της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, μία από τις δύο πολιτικές οντότητες της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, με την Ομοσπονδία της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης.

Η Kurr παραθέτει αφειδώς τα λόγια του Mehmedalija Nuhić, ο οποίος στο άρθρο παρουσιάζεται ως ένας «πολιτικός αναλυτής από την Τούζλα». Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι χρήστες αναρωτιούνται [ba] ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος και κάποιοι από αυτούς απορρίπτουν ξεκάθαρα τα λεγόμενά του. Η Tanja Sekulić, αρχισυντάκτρια στο Klix.ba, έγραψε στο Twitter:

Vrh debilizma:Analiticar Mehmedalija Nuhić tvrdi da demonstranti nabavljaju oružje koje bi trebalo da upotrijebe protiv građana RS. #protest

— Tanja Sekulic (@Tanja_Sekulic) February 11, 2014

Το αποκορύφωμα της βλακείας: Ο αναλυτής Mehmedalija Nuhić υποστηρίζει πως οι διαδηλωτές έχουν στην κατοχή τους όπλα που δήθεν θα τα χρησιμοποιήσουν κατά των πολιτών της ΣΔ [Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, τμήμα της σερβικής πλειοψηφίας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη]. #protest

Το Kontakt Radio με βάση τη Μπάνια Λούκα, δημοσίευσε μία έρευνα [ba] πάνω στο φερόμενο Nuhić, ο οποίος παρουσιάζεται [στο κοινό] ως αναλυτής. «Κάθε δημοσιογράφος στην Τούζλα αναρωτιέται ποιος είναι αυτός ο αναλυτής», γράφει η ομάδα του Kontakt Radio. Όπως έδειξε η γρήγορη έρευνα του σταθμού, ο Nuhić είναι στην πραγματικότητα ένας δημοτικός επιθεωρητής στην πόλη Lukovac. «Και δεν σας κάνουμε πλάκα», σχολιάζει ο αρθρογράφος, κλείνοντας πονηρά το άρθρο με κάποιες άμεσα διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με το Nuhić, οι οποίες αναιρούν τελείως την αξιοπιστία του ως «πολιτικό αναλυτή».

Οι κάτοικοι της περιοχής είναι συνηθισμένοι στη χειραγώγηση των μέσων και το παραπάνω παράδειγμα τέτοιας μηχανορραφίας είναι απλά ένα ανάμεσα σε πολλά άλλα. Σε ένα φιλοξενούμενο άρθρο [ba] η Paulina Janusz γράφει τις σκέψεις της για την ενότητα των πολιτικών κομμάτων και τα μέσα στο σόου της Βοσνίας ενάντια στους διαδηλωτές. Τα μέσα, από τη μεριά τους, απάντησαν γρήγορα στις φήμες για την κακή συμπεριφορά των διαδηλωτών, αλλά οι διαδηλωτές αντέδρασαν γρήγορα στις απαντήσεις αυτές. Ο ακτιβιστής Emir Hodžić, που παρευρέθηκε στις διαδηλώσεις στο Σαράγιεβο στις 7 Φεβρουαρίου, μίλησε αναλυτικά στο Radio Slobodna Evropa (Radio Free Europe) γι’ αυτά που είδε, λέγοντας πως «δεν είμαστε ούτε βάνδαλοι ούτε χούλιγκαν».

Και άλλοι όμως ήταν αναλυτικοί στην περιγραφή των εμπειριών τους στα blog. Το βίντεο που ακολουθεί, στο οποίο μία νέα γυναίκα εκλιπαρεί μέσα στα δάκρυα την αστυνομία να ενωθεί με το πλήθος, κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο συνοδευόμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από έντονα επικριτικά σχόλια στο κλίμα «δείτε, αυτοί είναι οι χούλιγκαν της Βοσνίας».

Ο Dario Brentin, μεταξύ άλλων, συγκέντρωσε διάφορα άρθρα από τις πρώτες μέρες των διαδηλώσεων σε μία σημείωση στο Facebook. Τέτοιο υλικό μεταφράζεται συχνά στα αγγλικά και οι ενημερώσεις παρουσιάζονται στο Bosnia-Herzegovina Protest Files. Μία συλλογική καταγραφή τέτοιων συνδέσμων είναι επίσης διαθέσιμη στην πλατφόρμα CrowdVoice.org.

Και τώρα, τι;

Πολλοί πολιτικοί και ανταποκριτές των μέσων έχουν ήδη ξεκινήσει το παιχνίδι των κατηγοριών. Ο λόρδος Paddy Ash down, ο οποίος υπηρέτησε ως Ύπατος Εκπρόσωπος και Ειδικός Απεσταλμένος της ΕΕ στη χώρα από το Μάιο του 2002 ως τον Ιανουάριο του 2006, παρότρυνε την ΕΕ «να καταστήσει τη Βοσνία λειτουργική». Σε μία συνέντευξή του με την Christiane Amanpour του CNN, ο λόρδος Ashdown προειδοποίησε:

Προς το παρόν οι πολίτες παραπονιούνται για τη φτώχεια και την έλλειψη κινητοποίησης και για τη δυσλειτουργία του κράτους και τη διαφθορά των πολιτικών» [αλλά αυτό] «θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάτι πολύ χειρότερο σε μικρό χρονικό διάστημα. […]

Η διεθνής κοινότητα πρέπει να δράσει τώρα. Αν δεν το κάνει τώρα, πολύ φοβάμαι πως μια κατάσταση στην οποία θα επικρατεί ο σχισματισμός, θα γίνει εύκολα ασυγκράτητη καθώς πλησιάζουμε στις εκλογές.

Σε πολλές πλευρές επίσης γίνεται εμφανής και ο πανικός. Ο Valentin Inzko, Αυστριακός πολίτης και Ύπατος Εκπρόσωπος της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης, δήλωσε στο Balkanist.net:

Αν η κατάσταση κλιμακωθεί, θα πρέπει ίσως να σκεφτούμε τα στρατεύματα της Ευρώπης. Όχι όμως τώρα.

Άσχετα με το ποιος ευθύνεται και ποιος υποτίθεται ότι πρέπει να «φτιάξει» τη χώρα, ένα είναι το ερώτημα που παραμένει: Γιατί ξαφνικά διαμαρτύρονται τόσες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων; Λίγο αργότερα μετά το ξέσπασμα των διαδηλώσεων στην Τούζλα και το Σαράγιεβο, το ανεξάρτητο ερευνητικό βουλγαρικό blog δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο “Χαιρετώντας τη «Δημοκρατία» από την Ουκρανία στα Βαλκάνια”:

Γιατί τώρα; Γιατί όχι 6 μήνες πριν; Γιατί όχι ένα χρόνο πριν; Αυτά τα ερωτήματα τέθηκαν στις διαδηλώσεις στη Βουλγαρία, οι οποίες βρέθηκαν στο ζενίθ τους το καλοκαίρι. Είναι προφανές πως η κατάσταση είναι τόσο δύσκολη ώστε είτε τίποτα είτε οτιδήποτε θα μπορούσε να προκαλέσει τη δημόσια οργή. […]

Η βία φυσικά δεν είναι η λύση. Είναι καταστροφική. Η απόγνωση όμως επικρατεί εμφανώς του διαλόγου σ’ αυτή την περίπτωση. […] Είναι απλό – για τους διαδηλωτές η υπόθεση της υπομονής είναι ανύπαρκτη. Και είναι και ανεπιθύμητη. Ως ένα βαθμό υπάρχει ανοχή, όπως φάνηκε ξανά και ξανά κατά τον 20ό αιώνα, η οποία είναι ευέλικτη και εύπλαστη μεταξύ των ανθρώπων. Έχει όμως τα όριά της.

Και φέτος στις βαλκανικές χώρες η ανοχή έχει εξαντληθεί λόγω της παντελούς αλαζονείας των «Αδιάφθορων» – πείτε τους μαφιόζους, πρώην κομουνιστές, επιχειρηματική ελίτ. Δεν υπάρχει διαφορά. Η ικανότητά τους να επιδεικνύουν την οικονομική τους κυριαρχία είναι ένα πράγμα, αλλά η αυξανόμενη ικανότητά τους να επιβάλουν την πολιτική και νομική τους ανοσία είναι προφανώς κάτι υπερβολικό. Είναι, εδώ και καιρό, γεγονός πως η δημοκρατία είναι αρκετά δυσλειτουργική.

Γράφοντας για το Balkanist, ο Darko Brkan διατύπωσε τέσσερις προτάσεις:

1) Κήρυξη νίκης για τους πολίτες της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης
2) Τέλος στις έρευνες της αστυνομίας [κατά των πολιτών που συμμετείχαν στις διαδηλώσεις]
3) Καθιέρωση προσωρινών κυβερνήσεων στα καντόνια
4) «Εσωτερική Κάθαρση» των πολιτικών κομμάτων

Αυτό που μπορεί να αλλάξει το παιχνίδι είναι η πρόσφατη απόφαση του Δικαστηρίου του Καντονίου του Σαράγιεβο για την «προσωρινή διακοπή» όλων των στοιχείων που έχουν τα μέσα στα οποία καταγράφονται οι διαδηλώσεις στο Σαράγιεβο. Όπως φαίνεται και στο βίντεο από τις 10 Φεβρουαρίου, έχουν σημειωθεί και διαδηλώσεις υπέρ της κυβέρνησης.