Το άρθρο έγραψε η Yulia Makliuk του 350.org στα ρωσικά και μεταφράστηκε στα αγγλικά από την Kateryna Boyko και τον Roman Horbyk. Δημοσιεύτηκε στο Global Voices ως τμήμα περιεχομένου με συμφωνία αναδημοσίευσης.

Ο Aleksandr Aypin κρατά τα βρύα που κάηκαν στις πυρκαγιές. Φωτογραφία: Aleksandr Aypin για το 350.org

Οι αυτόχθονες της Ρωσίας που ξεσηκώνονται για τα δικαιώματα στη γη τους βρίσκονται αντιμέτωποι με πετρελαϊκές εταιρίες, και αίρουν ζητήματα περιβαλλοντικής και οικονομικής δικαιοσύνης. Θα μπορέσει αυτό να πιέσει τη Ρωσία να επανεξετάσει το πραγματικό κόστος μίας οικονομίας βασισμένης σε φυσικό πλούτο;

Όταν ήλθα για πρώτη φορά σε επαφή με τον Aleksandr Aypin, μόλις είχε γυρίσει από μία φάρμα ελαφιών που ανήκει στην οικογένειά του. “Η κατάσταση γίνεται όλο και πιο σοβαρή” μας είπε, “οι βαρώνοι του πετρελαίου μάς πιέζουν, προσπαθούν να μας αναγκάσουν να συναινέσουμε στις γεωτρήσεις. Μέχρι στιγμής έχουμε καταφέρει ν΄αντισταθούμε, όμως το μέλλον μας είναι αβέβαιο.”

Ο Sasha (υποκοριστικό του Aleksandr στα ρωσικά) κι εγώ συμφωνήσαμε να τα ξαναπούμε όταν φτάσει στο Surgut για να δώσει εξετάσεις, και κλείσαμε το τηλέφωνο.

Οι ιερές περιοχές

Ο Sasha είναι ένας 30χρονος επιχειρηματίας που προσπαθεί να δημιουργήσει αγροτουρισμό τοπικής κουλτούρας στη γη που γεννήθηκε. Επίσης, ο Sasha είναι Khanty. Αυτός είναι ίσως ο λόγος που καταλαβαίνει, αντίθετα με τους περισσότερους Ρώσους, ότι μία τόσο σημαντική οικονομία δεν μπορεί να βασίζεται για πολύ ακόμα στο να απομυζεί τον φυσικό πλούτο.

Ωστόσο, ο ίδιος και η οικογένειά του σήμερα ξοδεύουν τον περισσότερο χρόνο τους στο να προστατεύουν τα δικαιώματά τους στην πατρογονική τους γη. Οι Aypins, επίσης γνωστοί ως το Τάγμα του Κάστορα, ανήκουν στη φυλή των Khanty όπου ζει στη βορειοδυτική Σιβηρία. Η μικρή αυτή αυτόχθονη ομάδα αποτελείται από περίπου 30.000 άνδρες και γυναίκες, πολλοί εκ των οποίων εξασκούν παραδοσιακές τέχνες, όπως η βοσκή ταράνδων, το κυνήγι και το ψάρεμα. Οι Aypins λατρεύουν μία τοπική θεά, την προστάτιδα του Agan, που προστατεύει πολλές ιερές περιοχές των Khanty, στα δάση και τις όχθες του ποταμού Agan.
Δυστυχώς για τους Khanty, τα ιερά τους εδάφη βρίσκονται και σε “ιερό έδαφος” ενός άλλου είδους. Αυτή η περιοχή της Σιβηρίας παρέχει περίπου το μισό από το πετρέλαιο που παράγει η Ρωσία και το πετρέλαιο είναι κυρίως αυτό που διατηρεί πλούσια την άρχουσα τάξη της Ρωσίας.

Οι γονείς του Sasha, Semion και Liubov, στο νομαδικό καταυλισμό Enel Uri, κοντά στον ποταμό Agan. Φωτογραφία: Aleksandr Aypin για το 350.org

Η συμφωνία που απέτυχε

“Οι Khanty είναι αδύνατον να ζήσουν χωρίς ελάφια, και τα ελάφια δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς τα βρύα,” μας εξηγεί ο Sasha τη ρίζα του προβλήματος. Στη διάρκεια της ζωής του Semion, πατέρα του Sasha, η οικογένεια αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σπίτι και τους καταυλισμούς τους, και να μεταφερθούν σε άλλες περιοχές, τουλάχιστον πέντε φορές, λόγω των γεωτρήσεων και των πυρκαγιών. Δεν θα φύγουν ξανά, και δεν έχουν πού αλλού να πάνε.

Την περασμένη άνοιξη, η Lukoil West Siberia αποφάσισε να στρώσει δρόμο για περισσότερες γεωτρήσεις ακριβώς σε αυτήν την περιοχή. Ο δρόμος αυτός διακινδυνεύει την ισορροπία του ιδιαίτερα ευαίσθητου οικοσυστήματος των βρύων, και πετρελαιοκηλίδες θα μολύνουν όσα δάση και ποταμούς έχουν απομείνει καθαρά, που κάποτε ήταν ο μικρόκοσμος των Khanty. Εκτός από όλα αυτά, η γεώτρηση πετρελαίου και η συνεχόμενη χρήση του σημαίνει περαιτέρω αλλαγές στο παγκόσμιο κλίμα, κάτι που μπορεί κάλλιστα να πολλαπλασιάσει τις πυρκαγιές μεγάλης κλίμακας.

Η συγκεκριμένη εταιρία έχει άδεια γεώτρησης, όμως η υπάρχουσα διαδικασία απαιτεί επίσης τη συναίνεση των ντόπιων αυτόχθονων πληθυσμών. Αν και ακούγεται κωμικό, οι ντόπιοι λένε πως συχνά η αποζημίωσή τους στο παρελθόν ήταν ένα κασόνι βότκες.

Ωστόσο η οικογένεια Aypin αποφάσισε να απαιτήσει τους δικούς της όρους από την Lukoil. Έβαλαν δικηγόρο, και ζήτησαν $150.000 για το στρώσιμο του δρόμου, και απαίτησαν δέσμευση [της εταιρίας] ότι δεν θα υπάρξουν πετρελαιοπηγές σε ιερά εδάφη, που αποτελούν τη μισή περιοχή που έχει προταθεί για εξόρυξη πετρελαίου. Η εταιρία έδειξε το σεβασμό της στο διάλογο με πολύ παράξενο τρόπο. Μέσα σ΄ένα βράδυ μετέφεραν κατασκευαστικά μηχανήματα και ξεκίνησαν έργα στην περιοχή. Προφανώς αποφάσισαν να μη χαραμίσουν λεφτά σε βότκα.

Φωτιά καταστρέφει περιοχή βοσκής των Khanty με βρύα. Φωτογραφία: Aleksandr Aypin για το 350.org

Οι αυτόχθονες αρχίζουν να αναρωτιούνται

Οι Aypins δεν είναι οι μόνοι που έχουν αγανακτήσει με πετρελαιοκηλίδες και πυρκαγιές.

Περίπου 60 οικογένειες τις περιοχής δεν άντεξαν άλλο την κατάσταση, και πρόσφατα ζήτησαν τη βοήθεια του εθνικού Αρμοστή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Ο Sasha Aypin σε συμβολική ακαδημαϊκή διαδήλωση κατά τη διάρκεια του συνεδρίου αυτοχθόνων πληθυσμών. Πλάνο του τοπικού τηλεοπτικού σταθμού.

Παρόμοιες διαδικασίες βρίσκονται σε εξέλιξη και σε άλλα τμήματα της ρωσικής συνομοσπονδίας. Μία δήλωση της Greenpeace υπογράφτηκε από 10 μεγάλους οργανισμούς αυτοχθόνων, και λέει:

Οι κάτοικοι του βορρά δεν θα ανεχθούν τη βαρβαρότητα με την οποία οι πετρελαϊκές εταιρίες καταστρέφουν τη γη μας. Δεν θα αφεθούμε στο έλεός τους. Επιτάσσουμε την απαγόρευση εξόρυξης πετρελαίου στον ορίζοντα του Αρκτικού Ωκεανού, και διακηρύσσουμε μορατόριουμ δημιουργίας επίγειων σταθμών στο βορρά μέχρι οι εταιρίες να αναλάβουν την ευθύνη για την καταστροφή που ήδη έχουν προκαλέσει στη φύση.

Χάρη στη δράση της οικογένειας Aypin και την παρουσία της Greenpeace, τα νέα για αυτό το μικρής κλίμακας πρόβλημα, 2.500 χλμ. από την πρωτεύουσα της Ρωσίας, έγινε εθνικό ζήτημα στις ειδήσεις. Πολλοί άρχισαν να αναρωτιούνται για την παρούσα κατάσταση: την ιστορία των σχέσεων του κράτους με μικρές ομάδες αυτοχθόνων πολιτών, το πραγματικό κόστος του πετρελαίου, τη διανομή του πλούτου και τη σταθερότητα της εθνικής οικονομίας.
Όμως, η κρατική, τοπική εισαγγελική υπηρεσία αποφάνθηκε υπέρ της Lukoil, και είναι αβέβαιο εάν το όνειρο του Sasha για αγροτουρισμό και μία Ρωσία χωρίς πετρέλαιο θα γίνει ποτέ πραγματικότητα.

Η φωτογραφία τραβήχτηκε το καλοκαίρι, όμως τα δένδρα στη γη των Aypin είχαν ήδη φυτρώσει εξαιτίας της φωτιάς και της μόλυνσης. Φωτογραφία: Aleksandr Aypin για το 350.org

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο, μαζί με την οικονομική ανάλυση της ρωσικής εξάρτησης στο πετρέλαιο, και την επίθεση των πετρελαϊκών επιχειρήσεων στη ρωσική περιβαλλοντική νομοθεσία στο 350.org.