Αυτό το άρθρο αποτελεί μέρος του ειδικού μας αφιερώματος Παγκόσμια Ανάπτυξη για το 2011.

Αυτό το άρθρο ανατέθηκε ως μέρος μιας σεράς άρθρων των Pulitzer center και  Global Voices Online πάνω στην επισιτιστική κρίση. Αυτές οι εκθέσεις αξιοποιούν τη δημοσιογραφία πολυμέσων που εμφανίζεται στον δικτυακό τόπο Pulitzer για την επισιτιστική κρίση και τις σχετικές συζητήσεις των bloggers σε παγκόσμια κλίμακα. Μοιράσου τη δική σου ιστορία σχετικά με την επισιτιστική κρίση εδώ .

Καθώς οι παγκόσμιες τιμές τροφίμων εξακολουθούν να παραμένουν υψηλές, με ενδεχόμενες αυξήσεις στον ορίζοντα λόγω της διόγκωσης της τιμής του πετρελαίου και πιθανής έλλειψης, ειδικοί υποστηρίζουν ότι υπάρχει μια συχνά-παραβλεπόμενη λύση για την καταπολέμηση της πείνας: οι γυναίκες.

Φυλετικό χάσμα

Οι γυναίκες είναι ζωτικής σημασίας στην παραγωγή τροφίμων σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, αποτελώντας κατά μέσο όρο το 43 τοις εκατό του αγροτικού εργατικού δυναμικού. Κάποιοι υπολογίζουν ότι εξ’ αυτών που εργάζονται στο χώρο της γεωργίας το 80 τοις εκατό στην Αφρική και το 60% στην Ασία είναι γυναίκες.

Στο “envision forum” την προηγούμενη εβδομάδα στη Νέα Υόρκη, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης επικεντρωμένης στους ρόλους των γυναικών στην εξάλειψη της πείνας και τη φτώχειας, η αναπληρώτρια γενική γραμματέας και συν-διαχειρίστρια του προγράμματος ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, Rebeca Grynspan είπε:

Ακόμη και όταν μιλάμε μόνο για τις αγροτικές περιοχές, οι γυναίκες παράγουν το 50 τοις εκατό των τροφίμων του κόσμου. Λαμβάνουν μόνο το 1 τοις εκατό της αναγνώρισης, αλλά παράγουν το 50 τοις εκατό της τροφής.

Εκτός από την έλλειψη αναγνώρισης, σε έκθεση που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) αναφέρεται ότι ενώ ο ρόλος τους μπορεί να διαφέρει ανά περιοχές, οι γυναίκες αγρότες έχουν σταθερά μικρότερη πρόσβαση σε πόρους και ευκαιρίες από τους άντρες συναδέλφους τους. Το κλείσιμο του φυλετικού χάσματος θα μπορούσε να βγάλει περίπου 150 εκατομμύρια ανθρώπους από την πείνα.

Η Ma. Estrella A. Penunia, αναρτώντας άρθρο στην ιστοσελίδα του Ασιατικού συνεταιρισμού αγροτών για τη αειφόρο αγροτική ανάπτυξη, παραθέτει έξι λόγους κλειδιά για τους οποίους πρέπει να ενδιαφερθούμε για τις γυναίκες αγρότες, περιλαμβάνοντας και ζητήματα επισιτιστικής ασφάλειας.  Εντωμεταξύ, η Emily Oakley, Αμερικανίδα αγρότισσα που έχει σπουδάσει γεωργία μικρής κλίμακας σε δεκάδες χώρες, προβληματίζεται σε μια ανάρτηση στο blog In Her Field όσον αφορά τις γυναίκες στη γεωργία:

Στα περισσότερα μέρη που έχω επισκεφθεί, οι γυναίκες είναι πολλά περισσότερα από απλά υποστηρικτές της γεωργίας: συνεργάζονται με τους συζύγους τους στις καθημερινές εργασίες, τη λήψη αποφάσεων και τον προγραμματισμό. Στην Κένυα είναι πολύ πιο συνηθισμένο να δεις μια γυναίκα μόνη της με ένα παιδί δεμένο στην πλάτη της να οργώνει ένα χωράφι με μια τσάπα στο χέρι, παρά να δεις το σύζυγό της να τη συνοδεύει. Σε ένα απομακρυσμένο χωριό στο δυτικό Nepal (το είδος του απομακρυσμένου που με μισής μέρας περπάτημα συναντάς τον κοντινότερο δρόμο), ο αγρότης που όλοι στην πόλη συμφωνούσαν ότι είναι πιο καινοτόμος ήταν γυναίκα. Η φάρμα της στεκόταν στην άκρη του λόφου σαν μια όαση ανάπτυξης και ποικιλίας, ενώ οι άλλες φάρμες είχαν να αντιμετωπίσουν τη διάβρωση του εδάφους και χαμηλές αποδόσεις. Πρόσφατα συμμετείχα σε ένα πρόγραμμα από αγρότη σε αγρότη στην Δομινικανή Δημοκρατία το οποίο επικεντρώνονταν στην κυκλική σπιτική παραγωγή πιπεριών από γυναίκες αγρότες. Και αυτή είναι μόνο η πιο μικρή γεύση της γυναικείας δουλειάς στη γεωργία.

Τρόφιμα για όλη την οικογένεια

Πολλές γυναίκες εργάζονται ως αγρότες, επιχειρηματίες μικρής κλίμακας, άμισθες εργαζόμενες ή περιστασιακοί εργάτες.   Δίνοντας σ’ αυτές τις γυναίκες τα ίδια εργαλεία και πόρους με τους άντρες, συμπεριλαμβανομένης καλύτερης πρόσβασης σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, τεχνικό εξοπλισμό, γη, εκπαίδευση και αγορές, η αγροτική παραγωγή θα μπορούσε να αυξηθεί από 2,5 μέχρι 4 τοις εκατό, σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ. Αυτά τα κέρδη στην παραγωγή, θα μπορούσαν αντίστοιχα να μειώσουν τον αριθμό των ανθρώπων που πεινάνε από 12 μέχρι 17 τοις εκατό, η κατά 100 με 150 εκατομμύρια ανθρώπους.  Το 2010, υπήρχαν περίπου 925 εκατομμύρια υποσιτισμένων ανθρώπων παγκοσμίως.

Η χειραφέτηση των γυναικών θα μπορούσε επίσης να βελτιώσει την επισιτιστική ασφάλεια για όλη τους την οικογένεια, υποστηρίζει η έκθεση, επειδή οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους άντρες να ξοδέψουν το επιπλέον εισόδημα σε τρόφιμα, εκπαίδευση και άλλες βασικές ανάγκες του νοικοκυριού. Αλλά ο Dipendra Pokharel, ερευνητής στο Nepal, υποστηρίζει στο blog του ότι οι ρόλοι των γυναικών στον νοικοκυριό μπορεί και να σημαίνει ότι οι ανάγκες τους παραβλέπονται:

Οι γυναίκες γεωργοί έχουν συχνά διαφορετικές προτεραιότητες απ’ τους άντρες συναδέλφους τους,και αυτό μπορεί σε πολλές περιπτώσεις, να σχετίζεται με τον άμεσο ρόλο τους στη διατροφή της οικογένειας.  Στις αγροτικές περιοχές του Nepal, οι άντρες παραδοσιακά ελέγχουν τον εξωτερικό κόσμο ενώ οι γυναίκες το εσωτερικό του νοικοκυριού τους.  Τέτοιες παραδοσιακές οπτικές μπορεί να συνεισφέρουν στη συγκέντρωση μονομερών, φυλετικά- τυφλών, πληροφοριών, που συγκεντρώνονται από τρίτους με στόχο να βοηθήσουν μια κοινότητα.. Συνήθως αυτοί που παρέχουν τις πληροφορίες στους τρίτους είναι οι άντρες. Αυτό σημαίνει ότι συχνά οι προτεραιότητες των γυναικών παραβλέπονται, εκτός και αν λαμβάνονται συγκεκριμένα υπ’ όψιν. Αυτό στηρίζει επίσης την άποψη ότι οι γυναίκες αγρότες λαμβάνουν λιγότερη βοήθεια από υπηρεσίες επέκτασης, που χρειάζονται για να μεταμορφωθεί το σύστημα γεωργίας τους από σύστημα διαβίωσης σε πιο εμπορικό.

Οι γυναίκες γεωργοί λειτουργούν μικρότερες φάρμες από τους άντρες γεωργούς, κατά μέσο όρο το μισό με τρία τέταρτα των εκτάσεων των αντρών, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, και συνήθως έχουν μικρότερες αποδόσεις. Είναι λιγότερο πιθανό να έχουν στην κατοχή τους γη ή να μπορούν να νοικιάσουν κάποια έκταση. Η έκθεση δείχνει, για παράδειγμα, ότι οι γυναίκες αποτελούν λιγότερο του 5 τοις εκατό του συνόλου των κατόχων γης στη δυτική Ασία και τη βόρεια Αφρική.

Η Jane Tarh Takang, που έχει εργαστεί με γεωργούς στη δυτική και κεντρική Αφρική, συζητά το ζήτημα της ιδιοκτησίας γης σε μια συνέντευξη με την Edith Abilogo δημοσιευμένη στο FORESTSBlog, το blog του Κέντρου Διεθνών Δασικών Ερευνών:

Στις περισσότερες κοινότητες στην Αφρική, οι γυναίκες και τα κορίτσια έχουν πολύ περιορισμένη πρόσβαση σε  ιδιοκτησία και έδαφος σε σύγκριση με τα αγόρια και τους άντρες. Χωρίς γη δεν μπορούν να παράγουν πόρους για να ταΐσουν την οικογένειά τους ή να φέρουν εισόδημα, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την κληροδότησε του κύκλου της φτώχειας και στα παιδιά τους. Η κατάσταση είναι χειρότερη όταν αναφερόμαστε σε χείρες ή ανύπαντρες μητέρες… Σε περιπτώσεις που οι υπάρχοντες εκτάσεις έχουν εξαντληθεί λόγω μη βιώσιμων γεωργικών πρακτικών, οι άντρες προτιμούν να κρατάνε τις γόνιμες περιοχές για δική τους χρήση και να αφήνουν τις λιγότερο γόνιμες στις γυναίκες.

Η Elfinesh Dermeji, αγρότισσα απ’ την Αιθιοπία που παρευρέθηκε σε ημερίδα για την φυλετικά και εμπορικά προσανατολισμένη γεωργία στην Addis Ababa στις αρχές του χρόνου, υποστηρίζει σε άρθρο της στο New Agriculturist ότι δεν είναι πάντα εύκολο να κάνεις τις γυναίκες να ασχοληθούν με τη γεωργία:

Σε κάποιες οικογένειες όταν οι άντρες είναι θετικοί και θέλουν οι γυναίκες τους να συμμετέχουν, οι γυναίκες δεν είναι επιχειρηματικά προσανατολισμένες ή δεν έχουν κίνητρα. Απ’ την άλλη πλευρά υπάρχουν κάποιοι άντρες, που ενώ οι γυναίκες τους έχουν κίνητρα και θέλουν να συμμετέχουν, δεν τις θέλουν να αφήσουν το σπίτι. Θα προτιμούσαν να μην έχουν αυτό το εισόδημα απ’ το να έχουν τη σύζυγό τους να συμμετέχει σε ένα συνεταιρισμό.

Αναζήτηση λύσεων

Παρ’ όλα αυτά, δεκάδες προγράμματα παγκοσμίως αφορούν τις γυναίκες γεωργούς, από την ενθάρρυνση γυναικών στην Ghana για να αγοράσουν τρακτέρ μέχρι την άσκηση πιέσεων στην κυβέρνηση των Φιλιππίνων ώστε να επιτρέπουν το όνομα της συζύγου στους τίτλους ιδιοκτησίας γης αλλά και την αύξηση της χρήσης των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας μεταξύ των αγροτών της Ουγκάντα.

Στο OneWorld South Asia, η Ananya Mukherjee-Reed περιγράφει πως 250.000 μέλη του Kudumbashree, ενός δικτύου 3,7 εκατομμυρίων γυναικών στο ινδικό κρατίδιο της Kerala, έχουν σχηματίσει γεωργικές κολεκτίβες που μισθώνουν συλλογικά και καλλιεργούν τη γη:

‘Ως αγρότες τώρα ελέγχουμε το χρόνο μας, τους πόρους μας και την εργασία,’ ήταν η φράση που άκουσα ξανά και ξανά. Η Dhanalakhsmi, μια νεαρή γυναίκα στο Elappully, μου είπε ότι η αλλαγή του ρόλου της από εργάτη σε παραγωγό είχε μεγάλη επίδραση και στα παιδιά της. ‘Τώρα με βλέπουν διαφορετικά. Όταν είμαστε σε συναντήσεις και συζητάμε για τα αγροκτήματά μας, τα έσοδά μας ή απλά μοιραζόμαστε τα προβλήματα μας, παρακολουθούν με πολύ ενδιαφέρον.’

Αλλά οι bloggers υποστηρίζουν ότι μπορούν να γίνουν περισσότερα. Σε ένα άρθρο στο Solutions, η Yifat Susskind υποστηρίζει ότι οι ΗΠΑ θα έπρεπε να αγοράζουν σπαρτά από τοπικές αφρικανικές φάρμες ως μέρος της εξωτερικής βοήθειας. Ο Dipendra Pokharel λέει ότι οι γυναίκες τις υπαίθρου πρέπει να κερδίσουν κοινωνικό και πολιτικό χώρο σε ιδιωτικούς και δημόσιους τομείς. Η Melissa McEwan, σε άρθρο της στο Shakesville στις ΗΠΑ, αμφισβητεί την λανθασμένη αντίληψη ότι μόνο οι άντρες είναι γεωργοί συγκεντρώνοντας περίπου 100 φωτογρααφίες γυναικών γεωργών απ’ όλο τον κόσμο. Το κείμενο υποστηρίζει ότι αλλαγές είναι επίσης απαραίτητες και σε επίπεδο πολιτικής.

Όποια κι αν είναι η προσέγγιση, Ma. Estrella A. Penunia αναφέρει ότι για να πετύχει πραγματικά πρέπει να είναι συνολική:

Καθώς η γεωργία σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες είναι οικογενειακή προσπάθεια, το μόνο σημαντικό στοιχείο που θα μπορούσε να βοηθήσει αρκετά τις γυναίκες γεωργούς είναι η υποστήριξη που θα λάβουν από τους συζύγους τους και τους άντρες αρχηγούς και μέλη των οργανώσεων τους.  Στα νοικοκυριά όπου και ο άντρας και η γυναίκα έχουν ευαισθητοποιηθεί στις δυναμικές των φύλων και πιστεύουν στην ισότητα δικαιωμάτων και δυναμικών,  οι πλήρεις δυνατότητες μιας γυναίκας αγρότη μπορούν να αξιοποιηθούν στο έπακρο.

Αυτό το άρθρο αποτελεί μέρος του ειδικού μας αφιερώματος Παγκόσμια Ανάπτυξη για το 2011.