Αυτό το άρθρο αποτελεί μέρος του ειδικού μας αφιερώματος Εξέγερση στη Λιβύη 2011.

Οι βραβευμένοι και ονομαστοί φωτορεπόρτερ Tim Hetherington και Chris Hondros σκοτώθηκαν επί τω έργω στις 20 Απριλίου 2011 στη Misrata, ενώ κάλυπταν την χαοτική πρώτη γραμμή της Λιβυκής σύρραξης. Τραυματίστηκαν θανάσιμα στην Οδό Τριπόλεως, σύμφωνα με αναφορές από όλμο που εκτόξευσαν δυνάμεις του Καντάφι σε δημοκρατικούς μαχητές.

Ο ελεύθερος φωτορεπόρτερ Guy Martin τραυματίστηκε σοβαρά και υπέστη εγχείρηση, ενώ τραυματίστηκε επίσης κι ο φωτογράφος Michael Christopher Brown. Συνάδελφοί τους θρήνησαν τους πεσόντες, και αναπόλησαν δύο ζωές πλήρεις και επικίνδυνες, σε αναζήτηση της αλήθειας, ενώ όλα τα μεγάλα φωτογραφικά πρακτορεία τίμησαν την δουλειά τους.

Το τελευταίο tweet του Hetherington, λίγες ώρες πριν σκοτωθεί, και μήνες μετά το προηγούμενό του, μετέφερε μιά αίσθηση προμηνύματος:

Στην πολιορκημένη λιβυκή πόλη της Misrata. Αδιάκριτοι βομβαρδισμοί από δυνάμεις του Καντάφι. Ούτε δείγμα από ΝΑΤΟ.

Ένα τηλεφώνημα στην υπηρεσία Feb17Voices, που επιτρέπει την καταγραφή τηλεφωνικών σχολίων και τη μεταγραφή τους για διαδικτυακή δημοσίευση, περιέγραφε τις συνθήκες του θανάτου των φωτορεπόρτερ:

@feb17voices: LPC  [τοπικό τηλεφώνημα από] #Misrata: καλών με γνώση της κατάστασης: οι δημοσιογράφοι χτυπήθηκαν με 2 όλμους σε περιοχή της Οδού Τριπόλεως που θεωρούνταν ‘ασφαλής’. #Libya

Ο πολεμικός ανταποκριτής C J Chivers ενημέρωνε συνεχώς το ρεπορτάζ του για τους New York Times, και δημοσίευσε επίσης μιά ζοφερή καταγραφή στο blog του από τις συνθήκες στις οποίες εκκενώθηκαν οι σωροί των πεσόντων φωτογράφων από την Misrata.

@cjchivers: Νέα μαρτυρία από δημοσιογράφο με τους Chris&Tim: Μπορεί να χτυπήθηκαν από βολή όλμου. Ενημερώνω τώρα τους NYT. Και αντιαρματικοί πύραυλοι και όλμοι χρησιμοποιούνται στην Οδό Τριπόλεως.

@cjchivers: Οι σωροί των Tim και Chris βρίσκονται στο Ionian Spirit απόψε, κατευθύνονται διά θαλάσσης στη Βεγγάζη, χάρη στη συμπόνοια και τη γρήγορη δουλειά των Human Rights Watch και Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης.

Επτά Λίβυοι άμαχοι επίσης σκοτώθηκαν στη Misrata την ίδια μέρα, καθώς κι ένας Ουκρανός γιατρός, ενώ η γυναίκα του έχασε και τα δυό της πόδια.

Αντιδράσεις στο Twitter

Συγκινητικά εγκώμια και ενθυμήσεις από συναδέλφους των πεσόντων φωτορεπόρτερ αφθονούσαν στο Twitter, καθώς επίσης και σε blogs και άρθρα στον τύπο, τις μέρες που ακολούθησαν:

@spinonspin: Ο #chrishondros για τους κινδύνους που αντιμετωπίζει ο φωτογράφος συρράξεων: “να είσαι η ματιά και η σκεπτόμενη συνείδηση του κόσμου”

@evanchill: Τραγικά νέα από τη Misrata σήμερα. Οι φωτορεπόρτερ είναι πάντα πρώτοι στον κίνδυνο.

@jenanmoussa: Ο καμεραμάν του #Aljazeera Ali Jaber, ο Moh Nabbous, ο Tim Hetherington, μάρτυρες της δημοσιογραφίας.. συγκεχυμένες αναφορές σχετικά με τον Chris Hondros. #Libya

@NickKristof: Το θάρρος των φωτογράφων στην Αν. Λιβύη κόβει την ανάσα. Tim Hetherington & Chris Hondros, αναπαυθείτε εν ειρήνη. http://nyti.ms/ghsjce

@photojournalism: Τετάρτη 20 Απριλίου 2011. Μαύρη μέρα στην ιστορία της φωτοδημοσιογραφίας. Δε μπορώ να το πιστέψω, γαμώτο.

@andersoncooper: ένας φίλος και μεγάλος φωτογράφος, ο Tim Hetherington, σκοτώθηκε στη Λιβύη. Η είδηση μου έκοψε τα πόδια. Ήταν τόσο υπέροχος τύπος

@SauvignonBlonde: Η τελευταία αυτοπροσωπογραφία που μου έστειλε ο Chris Hondros. Τραβήχτηκε στο Ιράκ, πριν πάει στη Λιβύη. Τι καταπληκτικός φωτογράφος. http://twitpic.com/4nkgcu

Οι Λίβυοι δημοκρατικοί στο Twitter τους απέτισαν τιμές ηρώων:

@ShababLibya: Στη μνήμη των #TimeHetherington #ChrisHondros και όλων των Λίβυων και ξένων που έπεσαν λόγω της τυραννίας του #Gaddafi. Μην ξεχάσετε ποτέ τους ήρωές μας

@BenghaziDoc: Στους αγαπημένους ανθρώπους του Tim Hetherington και του Chris Hondros, στέλνω τα βαθύτερα συλληπητήριά μου. Η Λιβύη θα τιμά τη μνήμη τους πάντοτε.

@Freedom_7uriyah: Αναπαύσου εν ειρήνη Tim Hetherington – οι Λίβυοι δεν θα σε ξεχάσουν, σ’ ευχαριστούμε που έφτασες στη Misrata κι έδειξες στον κόσμο την πραγματικότητα #Ήρωας

@ibnthabit: θλίψη για τους @TimHetherington & @ChrisHondros Οι Λίβυοι σας θυμούνται σαν ήρωες. Ραντεβού στη γωνία Hetherington και Hondros στη #Misrata #Libya

“Η ματιά και η σκεπτόμενη συνείδηση του κόσμου”

Ο κινηματογραφιστής Vincent Laforet συνοψίζει γιατί η φωτοδημοσιογραφία είναι τόσο σημαντική, και τι έκανε αυτούς τους ανθρώπους ξεχωριστούς, στο blog του:

Ο Chris κι ο Tim ήταν δύο απ’ τους καλύτερους στο επάγγελμα – ινδάλματα της γενιάς μας (της γενιάς μου). Ήταν κι οι δύο απίστευτα επιτυχημένοι και αναγνωρισμένοι δημοσιογράφοι – η δουλειά τους αναγνωρίστηκε σχεδόν με κάθε τιμή και βραβείο που υπάρχει σήμερα, και στη φωτογραφία και στην κινούμενη εικόνα. [..] Πολλοί από μας μεγαλώσαμε ακούγοντας για τον Robert Capa και άλλους διάσημους πολεμικούς φωτογράφους. Πολλοί τους είχαμε για ινδάλματα. Την πρώτη φορά που με σημάδεψαν με AK-47, κατάλαβα αμέσως ότι δεν έκανα γι’ αυτή την απίστευτα επικίνδυνη δουλειά. Συνεπώς, πάντα θαύμαζα εκείνους που πηγαίνουν καθημερινά και καλύπτουν τις συρράξεις ανά τον κόσμο – η δουλειά τους είναι απίστευτα αναγκαία. [..] Ο Chris ήταν ένας σύγχρονος Capa – η δουλειά του ήταν ασύγκριτη.[..] Η ταινία Restrepo του Tim ήταν ένα απίστευτο πόνημα, όπως κι οι φωτογραφίες του. [..] Μπορώ να πω πως και οι δύο άνδρες πέθαναν κάνοντας αυτό που αγαπούσαν περισσότερο.

Η Christina Larson μοιράστηκε μια προσωπική θύμηση του φίλου της Chris Hondros στο περιοδικό Foreign Policy:

Ο Chris είχε την ικανότητα να βρίσκεται ταυτόχρονα έντονα στο παρόν -όπως πρέπει να ‘ναι όλοι οι πολεμικοί φωτογράφοι- αλλά και να συλλογίζεται διαρκώς, σε βάθος και εύρος, τη μακρά διαδρομή της ιστορίας, την άνοδο και πτώση αυτοκρατοριών, και το ατομικό δράμα ανθρώπινων ζωών – τους παθιασμένους θριάμβους μας, τα όνειρα, τους αγώνες και τους καημούς μας, όπως εκτυλίσσονται σε μεγάλη κλίμακα.

Ο Sebastian Junger, συν-σκηνοθέτης του Hetherington στο υποψήφιο για Oscar ντοκιμαντέρ Restrepo, απηύθυνε ένα συγκινητικό στερνό λόγο στον φίλο του, σε πρώτο πρόσωπο, στο Vanity Fair:

Εσύ κι εγώ μιλούσαμε πάντα για τον κίνδυνο, γιατί ήταν η όμορφη γυναίκα που είχαμε ερωτευτεί κι οι δύο, έτσι δεν είναι; Εκείνη που μας έκανε να αισθανόμαστε οι πιο ιδιαίτεροι, οι πιο ζωντανοί. Προσπαθούσαμε πάντα να ξεκλέψουμε έναν ακόμα χορό μαζί της, χωρίς να πληρώσουμε το τίμημα

Αλλά ο Todd Watson αποκατέστησε την αλήθεια για το τι πραγματικά ωθεί τους φωτορεπότερ:

Θα χαρακτηρίζαμε ίσως αψήφιστα τέτοια άτομα σαν αδρεναλινομανή πρεζόνια των πολεμικών ζωνών, αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτοί οι άνδρες και οι γυναίκες είναι συχνά οι μόνοι παρόντες εκεί για να καταμαρτυρήσουν και να τεκμηριώσουν τις ωμότητες, τα επακόλουθα και τις συνέπειες των παγκόσμιων συρράξεων.

Η Mary Siceloff επίσης αναφέρθηκε με περίσκεψη στον παράλληλο πόλεμο που διεξάγουν οι πολεμικοί ανταποκριτές:

Οι δημοσιογράφοι [..] πολεμούν έναν δεύτερο, παράλληλο πόλεμο για διαφάνεια, ευκρίνεια, για να μαθαίνουμε εσείς κι εγώ την πραγματική ιστορία, να βλέπουμε και να αισθανόμαστε το ανθρώπινο κόστος του πολέμου.. Και τώρα, αυτές οι δύο γενναίες και σημαντικές φωνές έχουν σιγάσει. Ποιός θα σηκώσει το δορυφορικό τηλέφωνο και την κάμερα; Ποιός θα μας το πει όταν οι δικτάτορες πυροβολούν τους ίδιους τους τους ανθρώπους, όταν οι φυλακές γίνουν θάλαμοι βασανιστηρίων; [..] Ποιός θα πάρει τη θέση τους;

Κι ο φωτογράφος και κινηματογραφιστής Ron Dawson παρέχει συμβουλές στους συναδέλφους και των δυό κλάδων:

Εν όψει του δράματος που φαίνεται να πλήττει και τους δύο μας κλάδους (και τη φωτογραφία και την κινηματογραφία), είναι όμορφο να ξέρει κανείς πως υπάρχουν επαγγελματίες όπως ο Tim κι ο Chris που μας εξιλεώνουν όλους. Κυνηγήστε τη ζωή με πάθος, άνθρωποι. Χρησιμοποιήστε την τέχνη σας για καλό. Και ακολουθήστε τα παραδείγματα των Tim και Chris όταν εκπροσωπείτε τον κλάδο σας.

Η δύναμη και αντιφατικότητα του citizen video

Ο “στρατηγός” των κοινωνικών μέσων του NPR Andy Carvin, που έδωσε συνέντευξη στο Global Voices τον περασμένο μήνα για τη δουλειά του στη συλλογή ειδήσεων σχετικά με τις Αραβικές επαναστάσεις στο Twitter, βασανίστηκε σχετικά με την απόφασή του να δημοσιεύσει ένα ωμό βίντεο που έδειχνε τους χτυπημένους φωτορεπόρτερ στο χειρουργείο. Ο Carvin υπεραμύνθηκε της απόφασής του σε μακροσκελές και αξιοπρεπές άρθρο:

Το δημοσιεύω παρ’ όλα αυτά, επειδή πιστεύω ότι είναι σημαντικό να τεκμηριώνουμε αυτά που συμβαίνουν σε καιρό πολέμου, και να δίνουμε στους ανθρώπους την επιλογή να αποτελέσουν μάρτυρες. [..]

Ο πόλεμος δεν κάνει διακρίσεις: πλήττει τους νέους, τους γέρους, τους άνδρες, τις γυναίκες, τους στρατιώτες και τους αμάχους. Και σ’ αυτή την περίπτωση, τους δημοσιογράφους. [..] Κι εγώ ξέρω κάποιους ανθρώπους που υπήρξαν πολύ κοντινοί σ’ αυτούς τους άνδρες. Όμως, κι όλοι οι άλλοι άνθρωποι που καταγράφηκαν ως απώλειες κατά τη διάρκεια αυτών των επιθέσεων είχαν ανθρώπους που τους ήξεραν και τους αγαπούσαν. Παρ’ όλα αυτά, μοιραστήκαμε πλάνα τους, ξανά λόγω της επιθυμίας να γίνουμε μάρτυρες των όσων συμβαίνουν. [..]

[..] Τελικά, όλα καταλήγουν σ’ αυτό: θα αισθανόμουν εντελώς υποκριτής αν δεν μοίραζα αυτό το βίντεο.

Στην τελευταία του συνέντευξη, ο Tim Hetherington είχε μιλήσει για τη δύναμη του βίντεο και της προσωπικής σκοπιάς στο ρεπορτάζ:

το βίντεο έχει βαθιά επιρροή στην κοινωνία μας. Είδα την εκπομπή του Anderson Cooper μετά το σεισμό στην Ιαπωνία, που ήταν όλη αφιερωμένη σε ερασιτεχνικά βίντεο. Και ήταν συγκλονιστικά, σχεδόν πιο δυνατά από επαγγελματικά πλάνα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι η αμεσότητα. Και η οικειότητα. Πρόκειται για προσωπική σκοπιά.

Ο Hetherington είχε ανθολογήσει αυτή την οδυνηρή συλλογή από εικόνες γκράφιτι ενώ κάλυπτε τον εμφύλιο πόλεμο στη Λιβερία πίσω από τις γραμμές των ανταρτών, κάτι που είχε συνέπεια να επικηρυχθεί νεκρός από τον τότε πρόεδρο Charles Taylor:

Χαρακτήρισε το τελευταίο του φιλμ μικρού μήκους, Diary, που γυρίστηκε μετά από 10 χρόνια πολεμικού ρεπορτάζ, ως “ένα καλειδοσκόπιο εικόνων που συνδέουν την δυτική μας πραγματικότητα με τους φαινομενικά μακρινούς κόσμους που βλέπουμε στα ΜΜΕ.”

Ενθυμήσεις και ρετροσπεκτίβες

Όλα τα μεγάλα πρακτορεία φωτοδημοσιογραφίας τίμησαν τους δύο πεσόντες φωτορεπόρτερ με φωτογραφικές εκθέσεις της δουλειάς τους. Το Lens Blog των New York Times έριξε τελευταίες ματιές στους Hetherington και Hondros, όπως και το Time Lightbox (Hetherington, Hondros) και το Life Magazine (Hetherington, Hondros).

Ρετροσπεκτίβες μεγάλων διαστάσεων της δουλειάς τους εκτέθηκαν στις ιστοσελίδες: The Boston Globe – Big Picture, Sacramento Bee – The Frame, The Atlantic – In Focus, LA Times – Framework, Denver Post – Captured and Tampa Bay – All Eyes. Οι εφημερίδες Guardian, Telegraph, Washington Post και το Foreign Policy Magazine δημοσίευσαν επίσης εκθέσεις με φωτογραφίες τους. Ο φωτογράφος Mikko Takkunen ανθολόγησε εκτενή συλλογή με συνδέσμους από αφιερώματα προς τιμήν τους.

Ενθυμήσεις και εικόνες των δύο φωτορεπόρτερ συλλέγει η σελίδα στο Facebook του μη κερδοσκοπικού έργου Conflict Zone, μια ανθολόγηση έργων πολεμικών φωτογράφων και δημοσιογράφων με σκοπό την υποστήριξη των σοβαρά τραυματισμένων και των οικογενειών τους, που εμπνεύστηκε από τον φωτορεπόρτερ Joao Silva, ο οποίος έχασε και τα δυό του πόδια σε έκρηξη νάρκης τον Οκτώβριο του 2010 στο Αφγανιστάν, ενώ βρίσκονταν σε αποστολή με τους New York Times.

Οι επιθέσεις σε μέσα στη Λιβύη εντείνονται

Η Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων (CPJ) έκανε μια απαρίθμηση των απωλειών και επιθέσεων κατά του τύπου στη Λιβύη από τον Φεβρουάριο, που έχει ενταθεί τις τελευταίες εβδομάδες:

80 επιθέσεις κατά του τύπου από την έκρηξη της πολιτικής αναταραχής στη Λιβύη τον περασμένο μήνα. Περιλαμβάνουν τέσσερις θανάτους, τουλάχιστον τρεις σοβαρούς τραυματισμούς, 49 κρατήσεις, 11 προσωπικές επιθέσεις, δύο επιθέσεις σε εγκαταστάσεις τύπου, παρεμβολές στις εκπομπές των Al-Jazeera και Al-Hurra, τουλάχιστον τέσσερις περιπτώσεις παρεμπόδισης, την απέλαση δύο διεθνών δημοσιογράφων, και την διακοπή των υπηρεσιών παροχής διαδικτύου. Τουλάχιστον έξι τοπικοί δημοσιογράφοι αγνοούνται, ενώ φημολογείται ότι κρατούνται από τις δυνάμεις ασφαλείας. Ένας διεθνής δημοσιογράφος και δύο εργάτες υποστήριξης μέσων αγνοούνται επίσης

Οι Ρεπόρτερς χωρίς Σύνορα ευθέως κατηγορούν το καθεστώς Καντάφι για στόχευση του τύπου. Κάποιοι επαγγελματίες των μέσων συμφωνούν:

@mike_wood: Οι δικτάτορες θα ‘πρεπε να σταματήσουν να σκοτώνουν δημοσιογράφους που κάνουν ρεπορτάζ για δικτάτορες που σφάζουν τους ίδιους τους τους λαούς. #TimHetherington#ChrisHondros #RIP

@HalaJaber: Μπαίνουν στο στόχαστρο επίτηδες πλέον οι δημοσιογράφοι για να αποτραπεί η κάλυψη των γεγονότων στη #Misrata;

Αυτό είναι πολύ πιθανόν να συμβαίνει, με τους Άραβες δημοσιογράφους που καλύπτουν τη σύρραξη να διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο. Ο καμεραμάν του Al Jazeera Ali Jaber έπεσε σε ενέδρα και δολοφονήθηκε κοντά στη Βεγγάζη, στις 12 Μαρτίου, ενώ ο ιδρυτής του καναλιού Al-Hurra TV, Mohamed Nabbous σκοτώθηκε από πυρά ελεύθερου σκοπευτή στη Βεγγάζη, στις 19 Μαρτίου.

Αυτό το άρθρο αποτελεί μέρος του ειδικού μας αφιερώματος Εξέγερση στη Λιβύη 2011.